الگوی سر و شانه چیست؟ معرفی استراتژی با نرخ برد 70 درصد

تا به حال به این فکر کرده‌اید که چطور می‌توان نقطه دقیق پایان یک روند صعودی یا نزولی را پیدا کرد؟ الگوی سر و شانه یکی از معروف‌ترین روش‌ها برای این کار است. این الگو به ما می‌گوید قدرت خریداران یا فروشندگان در حال تمام شدن است. اما آیا همیشه درست کار می‌کند؟ در این مقاله یاد می‌گیریم که الگوی سر و شانه چیست، چطور آن را روی نمودار پیدا کنیم و چطور با آن وارد معامله شویم.

الگوی سر و شانه چیست؟

الگوی سر و شانه یک ساختار قیمتی روی نمودار است که نشان می‌دهد روند فعلی بازار احتمالاً در حال تغییر جهت است. این الگو یک الگوی بازگشتی (یا Reversal Pattern) به حساب می‌آید. یعنی اگر در یک روند صعودی دیده شود، هشدار شروع روند نزولی را می‌دهد و اگر در یک روند نزولی ظاهر شود، خبر از شروع احتمالی یک روند صعودی می‌دهد. این الگو در همه بازارهای مالی، از فارکس و ارز دیجیتال گرفته تا سهام، کاربرد دارد و به دلیل اعتبار بالایی که در طول زمان کسب کرده، یکی از الگوهای کلاسیک و اصلی در تحلیل تکنیکال است.

انواع الگوی سر و شانه

انواع مختلف الگوی سر و شانه عبارتند از:

• الگوی سر و شانه سقف (Head and Shoulders Top)
• الگوی سر و شانه کف (Head and Shoulders Bottom)

در ادامه به بررسی آنها می پردازیم:

الگوی سر و شانه سقف (Head and Shoulders Top):

الگوی سر و شانه سقف یک الگوی نزولی یا Bearish است. وقتی بازار در یک روند صعودی قرار دارد و قیمت‌ها مدام در حال افزایش هستند، ظهور این الگو نشان می‌دهد که قدرت خریداران تحلیل رفته است. این الگو با سه قله متوالی شکل می‌گیرد که قله وسطی (سر) از دو قله کناری (شانه‌ها) بلندتر است. دیدن این الگو در بالای نمودار، یک سیگنال قوی برای فروش یا بستن معاملات خرید است.

الگوی سر و شانه کف (Head and Shoulders Bottom):

الگوی سر و شانه کف دقیقاً نقطه مقابل حالت قبلی است و یک الگوی صعودی یا Bullish به شمار می‌رود. معمولاً در انتهای یک روند نزولی طولانی، زمانی که فروشندگان دیگر قدرتی برای پایین بردن قیمت ندارند، این الگو شکل می‌گیرد. ساختار آن شامل سه دره است که دره میانی (سر) از دو دره کناری (شانه‌ها) عمیق‌تر است. الگوی سر و شانه معکوس، سیگنالی برای شروع خرید و ورود به معاملات Long است.

جدول زیر به شما کمک می‌کند تفاوت‌های این دو الگو را به سرعت مقایسه کنید:

اجزای الگوی سر و شانه چیست؟

الگوی سر و شانه از چهار بخش اصلی تشکیل شده است:

• شانه چپ
• سر
• شانه راست
• خط گردن

درک روانشناسی پشت هر جزء به شما کمک می‌کند تا فقط یک شکل را روی نمودار نبینید، بلکه نبرد بین خریداران و فروشندگان را درک کنید. در ادامه به بررسی اجزای اصلی الگوی سر و شانه می پردازیم:

شانه چپ (Left Shoulder)

در یک روند صعودی، شانه چپ اولین قله‌ای است که پس از یک حرکت قوی شکل می‌گیرد و بعد از آن قیمت کمی اصلاح می‌کند. این نقطه نشان می‌دهد که هرچند روند هنوز صعودی است، اما اولین نشانه‌های مقاومت از سوی فروشندگان ظاهر شده است. در الگوی معکوس، شانه چپ اولین دره است که نشان می‌دهد فشار فروش برای اولین بار با حمایت خریداران مواجه شده است.

سر (Head)

پس از تشکیل شانه چپ، خریداران (در روند صعودی) یک بار دیگر با تمام قدرت تلاش می‌کنند تا قیمت را بالاتر ببرند و موفق به ساختن قله‌ای بلندتر از شانه چپ می‌شوند. این نقطه سر الگو است. اما نکته مهم اینجاست که این آخرین زورآزمایی موفق آن‌هاست. در الگوی معکوس، سر عمیق‌ترین دره است که نشان‌دهنده آخرین تلاش قدرتمند فروشندگان برای پایین کشیدن قیمت است.

شانه راست (Right Shoulder)

بعد از تشکیل سر، قیمت دوباره اصلاح می‌کند. سپس خریداران برای آخرین بار سعی می‌کنند قیمت را بالا ببرند، اما این بار زورشان حتی به اندازه قله قبلی (سر) هم نمی‌رسد و قله‌ای هم‌سطح با شانه چپ می‌سازند. این ضعف آشکار، نشان می‌دهد که کنترل بازار در حال واگذاری به فروشندگان است. تقارن بین شانه راست و چپ، اعتبار الگو را بیشتر می‌کند.

خط گردن (Neckline)

خط گردن یا Neckline، مهم‌ترین بخش الگوی سر و شانه است. این خط یک سطح حمایت (در الگوی سقف) یا مقاومت (در الگوی معکوس) است که از وصل کردن نقاط پایینی بین شانه‌ها و سر به دست می‌آید. خط گردن می‌تواند افقی، صعودی یا نزولی باشد. شکسته‌شدن این خط، سیگنال نهایی و تأییدکننده الگو است. تا زمانی که قیمت این خط را با قدرت نشکند، الگو هنوز فعال نشده است.

چگونه با الگوی سر و شانه معامله کنیم؟

دانستن اینکه الگوی سر و شانه چیست کافی نیست؛ باید بتوانید از آن در معاملات واقعی سود بسازید. در ادامه یک راهنمای قدم‌به‌قدم و کاملاً عملی برای معامله با این الگو ارائه می‌دهیم.

قدم اول: شناسایی الگو و روند قبلی

اولین و مهم‌ترین قدم، پیدا کردن یک الگوی معتبر است. به دنبال یک روند صعودی یا نزولی واضح باشید. الگویی که در یک بازار خنثی و بدون روند شکل می‌گیرد، اعتبار چندانی ندارد. مطمئن شوید که سر به وضوح از شانه‌ها بلندتر (یا عمیق‌تر) است و شانه‌ها تقریباً در یک سطح قرار دارند.

قدم دوم: ترسیم خط گردن و انتخاب نقطه ورود

پس از شناسایی سه قله یا دره، خط گردن را با دقت رسم کنید. حالا باید منتظر سیگنال ورود بمانید. برای ورود به معامله دو روش اصلی وجود دارد:

• ورود تهاجمی (Aggressive Entry): به محض اینکه یک کندل قیمتی خط گردن را شکست و در زیر (برای الگوی سقف) یا بالای (برای الگوی معکوس) آن بسته شد، وارد معامله شوید. مزیت این روش این است که احتمالاً حرکت اصلی را از دست نمی‌دهید. عیب آن، ریسک بالاتر گرفتار شدن در شکست‌های کاذب (False Breakout) است.
• ورود محافظه‌کارانه (Conservative Entry): پس از شکست خط گردن، صبر کنید تا قیمت دوباره به سمت خط گردن برگردد و آن را لمس کند (به این حرکت پولبک یا Pullback می‌گویند). ورود در این نقطه ریسک کمتری دارد و نسبت سود به ضرر بهتری به شما می‌دهد. عیب این روش این است که گاهی قیمت پولبک نمی‌زند و شما فرصت ورود را از دست می‌دهید.

قدم سوم: تعیین حد ضرر (Stop Loss)

هیچ معامله‌ای نباید بدون حد ضرر انجام شود. محل درست قرار دادن حد ضرر در الگوی سر و شانه بسیار مهم است:

• برای الگوی سقف (معامله فروش): حد ضرر خود را چند پیپ بالاتر از قله شانه راست قرار دهید. اگر قیمت به این سطح برگردد، یعنی الگو شکست خورده و باید از معامله خارج شوید.
• برای الگوی معکوس (معامله خرید): حد ضرر را چند پیپ پایین‌تر از دره شانه راست تنظیم کنید.

قدم چهارم: محاسبه هدف قیمت (Take Profit)

برای تعیین تارگت سود، فاصله عمودی بین بالاترین نقطه سر تا خط گردن را اندازه بگیرید. سپس همین فاصله را از نقطه شکست خط گردن به سمت پایین (در الگوی سقف) یا بالا (در الگوی معکوس) محاسبه کنید. این نقطه، هدف قیمتی حداقلی الگو است. بسیاری از معامله‌گران حرفه‌ای در این نقطه بخشی از سود خود را برمی‌دارند و بقیه معامله را با جابجا کردن حد ضرر، باز نگه می‌دارند.

نقش حجم معاملات در تأیید الگوی سر و شانه

حجم معاملات مانند یک دستگاه دروغ‌سنج برای الگوهای تکنیکال عمل می‌کند. یک الگوی سر و شانه ایده‌آل، الگوی حجم مشخصی دارد که اگر آن را ببینید، می‌توانید با اطمینان بسیار بیشتری معامله کنید.

در الگوی سر و شانه سقف، رفتار حجم به این صورت است:

1. شانه چپ: حجم معاملات در هنگام صعود به سمت شانه چپ باید بالا باشد، چون هنوز قدرت خریداران زیاد است.
2. سر: وقتی قیمت به سمت قله سر حرکت می‌کند، حجم معاملات معمولاً کمتر از شانه چپ است. این یک نشانه هشدار اولیه است که می‌گوید اشتیاق خریداران در حال کاهش است.
3. شانه راست: حجم در زمان تشکیل شانه راست باید به مراتب کمتر باشد. این کاهش حجم نشان‌دهنده ضعف شدید در روند صعودی است.
4. شکست خط گردن: این مهم‌ترین بخش است. در لحظه شکست خط گردن به سمت پایین، حجم معاملات باید به شدت افزایش یابد. این انفجار حجم تأیید می‌کند که فروشندگان با قدرت کامل وارد میدان شده‌اند.

در الگوی معکوس نیز همین منطق برقرار است، اما افزایش شدید حجم در زمان شکست خط گردن به سمت بالا، اهمیت حیاتی دارد.

درصد خطا و میزان موفقیت الگوی سر و شانه چقدر است؟ (نگاه واقع‌بینانه)

اما به طور کلی، نرخ موفقیت الگوی سر و شانه ، یعنی رسیدن به هدف قیمتی محاسبه‌شده، بین ۶۰ تا ۷۵ درصد است. این آمار برای یک الگوی تکنیکال بسیار خوب است، اما به این معنی هم هست که در حدود یک‌سوم موارد، الگو به هدف نمی‌رسد یا کاملاً شکست می‌خورد. جالب است بدانید که الگوی معکوس (کف) معمولاً نرخ موفقیت کمی بالاتر از الگوی سقف دارد. این نشان میدهد که هیچ‌وقت نباید فریب جملاتی مانند الگوی تضمینی را بخورید. در بازارهای مالی هیچ چیز قطعی نیست. دانستن آمار واقعی موفقیت و شکست الگوی سر و شانه به شما کمک می‌کند تا با دیدی منطقی از آن استفاده کنید.

عوامل شکست الگو (Failed Pattern)

چرا یک الگوی سر و شانه که به نظر بی‌نقص می‌آید، شکست می‌خورد؟ در ادامه مهمترین عوامل شکست الگوی سر و شانه ارائه شده‌اند:

• شکست کاذب (False Breakout): شایع‌ترین دلیل شکست است. قیمت خط گردن را می‌شکند، معامله‌گران زیادی را وارد پوزیشن می‌کند، اما بلافاصله برمی‌گردد و حد ضرر همه را فعال می‌کند. این اتفاق به خصوص در بازارهای کم‌عمق یا در زمان اخبار مهم رخ می‌دهد.
• عدم تأیید حجم: اگر شکست خط گردن با حجم معاملات پایین اتفاق بیفتد، به آن شک کنید. این یعنی conviction یا اعتقاد قوی پشت حرکت وجود ندارد.
• قدرت روند اصلی: گاهی روند قبلی آنقدر قدرتمند است که این الگو فقط یک توقف کوتاه در مسیر آن است و نمی‌تواند جهت آن را عوض کند.
• شرایط کلان بازار: یک خبر اقتصادی مهم یا یک رویداد سیاسی می‌تواند تمام تحلیل‌های تکنیکال را بی‌اثر کند.

البته در سال‌های اخیر با افزایش معاملات الگوریتمی، نرخ شکست الگوهای کلاسیک مانند الگوی سر و شانه کمی افزایش یافته است. الگوریتم‌ها این الگوها را شناسایی کرده و از آن‌ها برای به دام انداختن معامله‌گران خرد (Stop Loss Hunting) استفاده می‌کنند. بنابراین، همیشه منتظر تأییدیه‌های بیشتر بمانید.

نکات کلیدی و اشتباهات رایج در معامله با الگوی سر و شانه

بسیاری از معامله‌گران می‌دانند الگوی سر و شانه چیست، اما در عمل نمی‌توانند از آن سود بگیرند. دلیل این موضوع، افتادن در دام اشتباهات رایجی است که در ادامه به شکل فنی و کاربردی آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

اشتباه ۱: نادیده گرفتن شیب خط گردن

بسیاری فکر می‌کنند خط گردن همیشه باید افقی باشد. در حالی که خط گردن می‌تواند شیب صعودی یا نزولی داشته باشد. اهمیت این موضوع این است که شیب خط گردن، قدرت سیگنال را تغییر می‌دهد:

• در الگوی سقف: یک خط گردن با شیب نزولی، سیگنال نزولی قوی‌تری می‌دهد، چون نشان می‌دهد که کف‌های قیمتی در حال پایین آمدن هستند. برعکس، یک خط گردن با شیب صعودی، الگو را تضعیف می‌کند.
• در الگوی معکوس: یک خط گردن با شیب صعودی، سیگنال صعودی قوی‌تری است. خط گردن نزولی در این حالت، اعتبار الگو را کم می‌کند.

اشتباه ۲: معامله کردن الگوهای نامتقارن و بدقواره

یک الگوی سر و شانه ایده‌آل، باید تقارن نسبی داشته باشد. اگر شانه راست به طور قابل توجهی بزرگتر، کوچکتر، بالاتر یا پایین‌تر از شانه چپ باشد، اعتبار الگو کم می‌شود. برای مثال، اگر در الگوی سقف، شانه راست بالاتر از شانه چپ تشکیل شود، این نشان می‌دهد که خریداران هنوز قدرت دارند و احتمال شکست الگو زیاد است.

اشتباه ۳: ورود به معامله قبل از شکست قطعی

برخی معامله‌گران با دیدن شانه راست، پیش‌بینی می‌کنند که خط گردن خواهد شکست و زودتر وارد معامله فروش می‌شوند. این کار ریسک بسیار بالایی دارد، چون ممکن است الگو هرگز تکمیل نشود و قیمت دوباره به روند صعودی خود برگردد. همیشه منتظر بمانید تا یک کندل کامل در آن سوی خط گردن بسته شود.

اشتباه ۴: عدم توجه به زمینه و کانتکست بازار

یک الگوی سر و شانه زیبا روی تایم فریم ۱۵ دقیقه‌ای ممکن است کاملاً بی‌اعتبار باشد اگر درست روی یک سطح حمایت بسیار قوی در تایم فریم روزانه شکل گرفته باشد. همیشه قبل از معامله، به تایم فریم‌های بالاتر نگاه کنید و ببینید الگو در چه موقعیتی از تصویر بزرگتر بازار قرار دارد. معامله برخلاف روند تایم فریم بالاتر، احتمال موفقیت شما را به شدت کاهش می‌دهد.

اشتباه ۵: تعیین حد ضرر و حد سود به صورت مکانیکی

هرچند قوانین مشخصی برای تعیین حد ضرر (بالای شانه راست) و حد سود (به اندازه ارتفاع سر) وجود دارد، اما نباید کورکورانه از آن‌ها پیروی کرد. همیشه به سطوح حمایت و مقاومت اطراف نگاه کنید. شاید بهتر باشد حد ضرر خود را بالای یک سطح مقاومتی مهم قرار دهید، یا حد سود خود را درست قبل از یک سطح حمایتی قوی تنظیم کنید، حتی اگر با هدف محاسبه‌شده الگو کمی فرق داشته باشد.

سخن پایانی

الگوی سر و شانه یک ابزار فوق‌العاده برای شناسایی نقاط بازگشتی بازار است، اما انتظار معجزه از آن نداشته باشید. این الگو داستان نبرد بین خریداران و فروشندگان و انتقال قدرت از یک گروه به گروه دیگر را روایت می‌کند. موفقیت در استفاده از آن به درک عمیق ساختار بازار، صبر برای دریافت تأییدیه‌های لازم (مانند شکست خط گردن و حجم معاملات)، ترکیب آن با سایر ابزارهای تحلیلی و از همه مهم‌تر، مدیریت ریسک شما بستگی دارد. با تمرین و توجه به نکاتی که در این مقاله گفته شد، می‌توانید از این الگوی کلاسیک به نفع خود در بازارهای مالی استفاده کنید.

پرسش‌های رایج